Onlangs hadden we het in de It’s Only a Movie podcast over Giallo, maar wat is dat nu precies voor filmgenre? Ik deed er onderzoek naar voor mijn profielwerkstuk en zal het nog eens tot in de details uitleggen.
Giallo (meervoud gialli) is een filmgenre uit Italië en wordt ook wel Spaghetti Thriller of Spaghetti Slasher genoemd. In Italië wordt met Giallo alle Thrillers en Horrorfilms bedoeld. Buiten Italië wordt met de term naar een specifieke stijl van Moordmysterie-films met Horror-elementen verwezen, meestal afkomstig uit Italië.
Gele boekjes
Vanaf 1929 drukte de Italiaanse uitgeverij Mondadori vertalingen van populaire Britse en Amerikaanse mystery-schrijvers als goedkope pulpboekjes met gele omslagen. Omdat ‘de gele-reeks’ van Mondadori zo succesvol was, gingen andere uitgeverijen de gele covers ook gebruiken. In de jaren ’40 werd het vertalen van Amerikaanse fictie verboden onder Mussolini. Wat er toe leidde dat er meer verhalen van Italiaanse schrijvers in omloop kwamen, nog altijd met gele omslagen. ‘Giallo’, geel in het Italiaans, is zo uitgegroeid tot pseudoniem voor detective en mystery-literatuur in Italië.
Mario Bava
Hoewel er al eerder Giallo-verhalen waren verfilmd wordt Mario Bava’s The Girl Who Knew Too Much uit 1963 beschouwd als de eerste Giallo-film. Bava liet zich inspireren door de Duitse Krimi-films en de titel is een duidelijke verwijzing naar Alfred Hitchcock, wiens stijl en thematiek in de film wordt geïmiteerd. Het verhaal gaat over een toeriste die getuige is van een moord en vervolgens zelf op zoek gaat naar de moordenaar. Veel latere Giallo-films zouden dezelfde structuur gaan volgen.
Bava’s volgende Giallo Blood and Black Lace uit 1964 begon de Giallo-rage pas echt met een combinatie van stijlvol kleurgebruik, brute moorden en voyeurisme. De film introduceerde een aantal belangrijke visuele kenmerken van het genre, zoals de stalkende in zwart-gehulde moordenaar met de leren handschoenen die zijn knappe vrouwelijke slachtoffers met een scheermes bewerkt.
70’s: hoogtijdagen voor Gialli
De populariteit van de Giallo bereikte zijn hoogtepunt in het begin van de jaren ’70. Het Italiaanse bioscooppubliek werd overspoeld met een grote hoeveelheid van Giallo-films. Lucio Fulci’s harde realistische Gialli zoals Don’t Torture a Duckling uit 1972 en Bava’s bloederige Reazione a Catena uit 1971 maakte het mogelijk dat de Giallo steeds bloederiger werd en steeds meer Horror-elementen ging bevatten.
Toen Dario Argento zijn debuutfilm The Bird with the Crystal Plumage in 1970 uitbracht, werd hij al meteen gezien als de beste Giallo-regisseur. Met zijn Hitchcockiaanse Dierentrilogie zette Argento het voorbeeld voor alle latere Gialli. Waar de Gialli in die tijd over het algemeen erg goedkoop waren, begon de kwaliteit van Argento’s films al meer op Hollywood-niveau te lijken. Zo waren er bijvoorbeeld geen goedkope studio-opnames meer, maar werd vrijwel alles op locatie gefilmd. Met zijn film Profondo Rosso uit 1975 vervolmaakte Argento het genre. Net als zijn mentor Mario Bava zou Argento later de vaste genrestructuur van de Giallo loslaten en experimenteren met impressionistisch kleurgebruik en bovennatuurlijke horror.
80’s en daarna
In de jaren ’80 verminderde de populariteit van de Giallo. Het genre kreeg concurrentie van de gigantische hoeveelheid low budget horror die op VHS verscheen. Daarnaast had de Noord-Amerikaanse Slasher de Giallo bijna volledig vervangen. Toch maakte Dario Argento nog een paar van zijn beste films, waaronder Tenebre, Opera en Phenomena Ook in de jaren ’90, toen het genre al een stille dood was gestorven, bleef Argento het genre herleven met films zoals zijn Hollywood-Giallo Trauma, de gestileerde thriller Non Ho Sonno en een film vernoemd naar het genre zelf: Giallo.
De Giallo heeft een grote invloed gehad in de filmwereld. Het Amerikaanse Slasher-genre is ontstaan in navolging van de Giallo. In tegenstelling tot de Giallo bevat de Slasher wel vrijwel altijd bovennatuurlijke horror-elementen. Verder zijn ook regisseurs als Brian De Palma en Quentin Tarantino beïnvloed door de filmstijl en het geweld van de Giallo. In Nederland vertoont Amsterdamned enige gelijkenissen met de stijl van de Giallo. Sinds kort worden er ook weer Giallo-achtige films gemaakt door jonge filmmakers. Neem bijvoorbeeld Amer of L’Étrange Couleur des Larmes de Ton Corps van Hélène Cattet en Bruno Forzani.
Italiaanse krimi
Een Giallo is meestal een detectiveverhaal over iemand die opzoek is naar een seriemoordenaar. De identiteit van de moordenaar wordt pas helemaal aan het einde van de film onthuld. Motieven zijn vaak een jeugdtrauma of psychische aandoening van de moordenaar. Soms bevatten Gialli ook bovennatuurlijke horror-elementen (Red Queen Kills 7 Times), maar over het algemeen zijn het meer realistische thrillers met horror in de vorm van een menselijke moordenaar. De hoofdpersoon is vaak een toerist of een buitenbeentje. De autoriteiten zijn vaak erg sceptisch, waardoor de hoofdpersoon zelf de moordenaar moet opsporen. Toch heeft de politie of een privédetective vaak wel een bijrol in het verhaal, in enkele gevallen zelfs de hoofdrol.
In Giallo spelen voyeurisme en seksualiteit een grote rol. Voor die tijd bevatte Giallo relatief veel naaktscènes. Moordscènes worden vanuit het perspectief van de moordenaar verteld en expliciet in beeld gebracht. In tegenstelling tot andere Moordmysterie-films bevatten Giallo een grote hoeveelheid bloed en gore, waardoor het tot Horror gerekend wordt.
Zwarte handschoenen, stillisme en lange titels
In Giallo wordt vaak veel aandacht aan het uiterlijk van de moordenaar besteed. Zwarte leren handschoenen, een lange zwarte jas en een masker of andere gezichtsbedekking kenmerken het uniform van de Giallo-killer. Het meest voorkomende wapen is het scheermes, maar verder worden er uiteenlopende wapens gebruikt van middeleeuwse marteltuigen tot stanleymesjes. De moordenaar wordt op zo’n manier in beeld gebracht dat zijn identiteit onbekend blijft voor de kijker en daarnaast praat de moordenaar op fluistertoon, zodat zijn stem niet herkend kan worden.
Niet alleen het uiterlijk van de moordenaar, maar eigenlijk al het visuele is tot in de punjtes gestilleerd. Giallo wordt geassocieerd met sterke cinematografie, bizarre camerastandpunten en stilistische opnames. De opnames worden gekenmerkt door het gebruik van point-of-view shots en close-ups van objecten, dieren of angstige ogen. Verder is de aankleding van de films ook stijlvol. Kunst, mode en stijl zijn erg belangrijk, zo zie je Jugendstil en Barok architectuur, kostuums van ontwerpers zoals Giorgio Armani en schitterende locaties in Italië, Zwitserland en Duitsland terug.
De muziek speelt verder een belangrijke rol in het unieke karakter van het genre. De beroemde Italiaanse componisten Ennio Morricone en Bruno Nicolai waren toonaangevend voor de muziekstijl van de Giallo. Een combinatie van een typerend funky jaren ’70 geluid en suspensevolle muziek kenmerkt hun werk. Vanaf eind jaren ’70 experimenteerde de rockband Goblin met elektronische soundtracks voor de films van Argento.
Gialli hebben vaak ook nog absurd lange en ingewikkelde titels. Sommige doen denken aan krantenkoppen: Naked Girl Killed in the Park. Veel titels bevatten dierennamen, nummers of kleuren. Four Flies on Grey Velvet van Dario Argento combineert ze allemaal.
Tot slot
Een belangrijk kenmerk van Giallo-films is dat ze visueel veel sterker zijn dan inhoudelijk. Filmkenners loven de films vaak om hun visuele vernieuwingen en sterke cinematografie en letten dan minder op andere aspecten, zoals plot of acteerwerk. Leon Hunt noemt Giallo (specifiek de films van Argento) een perfecte combinatie van Art Cinema en Exploitatie.